Rodowód Rodu Szparagów – fakty i hipotezy

Stworzony aktualnie Rodowód Szparagów sięga wstecz do drugiej połowy XVIII wieku. W końcu tego wieku nazwisko Szparaga wystąpiło w trzech miejscach w Polsce: w Broniowie koło Szydłowca, w Boniewie koło Izbicy Kujawskiej i w Strzemkowie w pobliżu Inowrocławia. W Broniowie - na podstawie zachowanych akt - można zauważyć, że żyła tam cała rodzina. Mieszkało tam co najmniej dwóch braci, którzy mieli liczne potomstwo. W Boniewie - oddalonym od Broniowa, na północny zachód, o około 200 km - w roku 1777 założył rodzinę Kazimierz. W księgach tej parafii - jak i w księgach parafii sąsiednich - brak śladów na to, że wówczas - oprócz Kazimierza - żyli tam inni jego krewni. Na dodatek, przy akcie chrztu jego syna Antoniego, w roku 1782, ksiądz zrobił dopisek: "przybysze". 40 kilometrów dalej, na północny zachód od Boniewa, leży wieś Strzemkowo. We wsi tej, co najmniej od roku 1787, żył Wojciech Szparaga. On również - podobnie jak i Kazimierz - nie posiadał w tym rejonie, w tamtych czasach, żadnej rodziny. Skąd więc wywodzili się Kazimierz i Wojciech, jakie były ich rzeczywiste losy?

Nazwisko "Szparaga" różni się od innych nazwisk polskich, tym iż nie ma ono związku z istniejącą wcześniej nazwą miejscowości, ani też, że nie pochodzi od będącego w powszechnym użyciu wyrazu - rzeczownika lub przymiotnika. Dlaczego wysuwam takie twierdzenie? Przecież - niewiele się zastanawiając powiedzielibyśmy, że pochodzi ono od nazwy rośliny warzywnej zwanej "szparag". Jeżeli jednak z fachowej literatury ogrodniczej dowiadujemy się, że: "W Polsce szparag był uprawiany już w połowie wieku XVIII, a rozpowszechnienie jego uprawy nastąpiło w wieku XIX.", to wówczas zaczynamy się zastanawiać, czy nasze pochopne przypuszczenie było trafne? Powstaje pytanie: od kiedy w języku polskim zaczęło występować słowo "szparag"? Zapewne w początkowym okresie, wprowadzania tej rośliny, nie istniała jeszcze nazwa polska "szparag", a jedynie posługiwano się nazwą łacińską "asparagus". Jakie wnioski możemy z tego wyciągnąć? Przede wszystkim można stwierdzić, iż w czasie kiedy nasi przodkowie nosili już nazwisko Szparaga, w Polsce nie istniała jeszcze nazwa warzywa "szparag". Kazimierz, biorąc ślub w 1777 roku, "przedstawił" się jako Szparażka. Jego wnuk urodzony w 1801 roku, z "niezamężnej Marianny Szparażanki", został nazwany jako "Kacper Szparażak". Widzimy z tych przykładów, iż w tamtych czasach funkcjonowała wobec młodych, zwyczajowa zasada stosowania, swego rodzaju, zdrobnień od nazwisk starszych - nazwisk ojców. Kazimierz mając 20 lat nie śmiał jeszcze pomyśleć, że jest Szparagą, gdyż dotychczas wszyscy z otoczenia jego i jego ojca nazywali go Szparażką, a jedynie ojcu przysługiwało określenie Szparaga. Kazimierz urodził się około roku 1757. Tak więc należy domniemać, że już wówczas istniało nazwisko Szparaga, które nosił jego ojciec - dotychczas nieznany z imienia.

Czy nazwisko Szparaga bierze swój rodowód w Broniowie? Czy w XVIII wieku w Broniowie mogło powstać nasze nazwisko? Czy w Broniowie w XVIII wieku lub wcześniej uprawiano szparagi? Uważam, iż możemy na te pytania odpowiedzieć przecząco. Nazwisko Szparaga nie mogło powstać w Broniowie. Przypuszczam, że gdyby nie rodzina Szparagów, to w tych odległych czasach, nikt w Broniowie nie znałby takiego słowa. Broniów w tym okresie był wsią kościelną, stanowił własność biskupa krakowskiego. Być może, że ten fakt miał jakiś wpływ na losy naszych przodków.

Jak więc powstało nasze nazwisko, skąd wywodzą się nasi przodkowie? Na te pytania możemy sobie odpowiedzieć tylko poprzez stawianie hipotez. Konieczne jest to dla tworzenia kierunków dalszych poszukiwań naszych korzeni. Hipoteza, która do mnie najbardziej przemawia - jest prawdopodobna - w nieco literackim zabarwieniu, prezentuje się następująco:

Przodek nasz, noszący nazwisko Sparago, dotarł do Polski - w drugiej połowie XVII wieku - z Włoch, w grupie kamieniarzy i rzeźbiarzy. Przybyli oni najpierw do Sandomierza, a następnie osiedlili się w leżącym 25 km dalej na północ, miasteczku Janików koło Ożarowa. Celem ich wędrówki były będące tam kamieniołomy wapienne, w których zlecono im założyć warsztat kamieniarski. W jakiś czas później, nasz Sparago, ożenił się z miejscową dziewczyną i wtedy to postanowił pozostać, na stałe, w Polsce. Być może, że w roku 1767 po wielkim pożarze Janikowa, praprawnuk naszego włoskiego osadnika - wówczas już nazywany Szparagą - wyruszył ze swoją żoną i dziećmi w poszukiwaniu lepszego miejsca do życia. Jego rodzina była wówczas już dość liczna - samych synów miał czwórkę: najstarszego nieznanego z imienia - w wieku 12 lat, 10-letniego Kazimierza, 7-letniego Wojciecha i 3-letniego Sebastiana. Wyjeżdżając pozostawił, w pobliskim Ożarowie, swojego młodszego brata, który ożenił się z miejscową dziewczyną, pochodzenia żydowskiego. Możliwe, że w tej wędrówce - ten nasz przodek - wiedział dokąd zmierza, być może, że jego celem było nowe miejsce pracy w kamieniołomach, w rejonie Szydłowca. Coś jednak spowodowało, że rodzina w końcu osiadła we wsi Broniów i zaczęła zajmować się uprawą roli. Powodem tym mogła być śmierć głowy rodziny - jedynej osoby związanej jeszcze z rzemiosłem kamieniarskim. Warunki jakie udało im się stworzyć w Broniowie, nie pozwalały jednak na odpowiednie utrzymanie się tak licznej rodziny. Na dodatek najstarszy z dorastających braci ożenił się. Wtedy to Kazimierz - który skończył już 19 lat - podjął bardzo trudną dla niego decyzję. Postanowił opuścić rodzinę i wyruszyć w nieznane - w poszukiwaniu lepszego życia. Uległ też prośbie brata - 16-letniego Wojciecha i zgodził się, by ten poszedł z nim. Był to rok 1776 - gdzieś tam w drodze, u kresu wędrówki, w jakiś nieznanych nam okolicznościach, los ich jednak rozdzielił. Kazimierz, po bezskutecznych poszukiwaniach brata, postanowił zatrzymać się w Boniewie, gdzie trafił na przyjazne otoczenie. Wojciech natomiast, próbując odnaleźć Kazimierza, dotarł w końcu aż za Inowrocław, do Strzemkowa.

Za tą hipotezą, oprócz znanych nam faktów, potwierdzonych istniejącymi aktami w księgach kościelnych, przemawiają jeszcze następujące argumenty:

1. W historii Ożarowa - na stronie internetowej miasta - wspomina się o lokalnych wapiennych kamieniołomach w Janikowie, które: "były szeroko znane i posiadały bogatą tradycję. Niegdyś miało w nich pracować wielu rzeźbiarzy włoskich".

2. Aktualnie we Włoszech, głównie w regionie Kampania, w rejonie miasta Caserta, żyje liczny Ród Sparago.

3. Gdyby przyjąć, że przed wiekami przybył do Polski ktoś z Włoch o nazwisku "Sparago", to czy jego nazwisko miałoby szansę przetrwać w tym brzmieniu? Jakiemu procesowi spolszczenia podlegałoby ono?

4. W księgach parafii Chlewiska, do której należał Broniów, odnotowano urodzenie - 28 grudnia 1811 roku - Katarzyny córki Michała Sparago i Marianny z domu Szymonczykówny (czy to podwójny błąd w zapisie nazwiska, czy wspomnienie ginącej już jego pierwotnej wersji?).

5. Profesor Wojciech Tygielski w swym naukowym dziele pt. "WŁOSI W POLSCE XVI-XVII WIEKU" w podrozdziale "Italianizmy w polszczyźnie" wymienia jako wyraz pochodzenia włoskiego nazwę rośliny: "szparagi". Oznaczałoby to, iż określenie włoskie "asparago" lub łacińskie "asparagus" uległy spolszczeniu na "szparag".

Jacek Szparaga

Data ostatniej modyfikacji: 19.09.2009 r.